Tajemnica zaginionego Grabiszynka

W związku z prowadzoną ostatnią w Radzie Osiedla Grabiszyn-Grabiszynek dyskusją na temat skrócenia nazwy Osiedla do jednego członu (Grabiszyn albo Grabiszynek) oraz odpowiedzią ZDiUM na zapytanie mieszkańca dotyczące tabliczki z nazwą ulicy Odkrywców, gdzie widnieje podpis „Grabiszyn”, postanowiłem trochę poszperać w Internecie. Przeglądając mapy jeszcze z czasów niemieckich zacząłem wątpić, że Grabiszynek w ogóle kiedykolwiek istniał… formalnie.

Od zawsze wydawało mi się, że nasze Osiedle powstało z połączenia osiedli Grabiszyn i Grabiszynek, które miały zajmować tereny dawnych wsi Gräbschen i Leedeborn (tak podaje Wikipedia i kilka innych serwisów Internetowych). Dokopując się do starych map zarówno tych sprzed 1911 roku (daty przyłączenia ww. wsi do ówczesnego Breslau), jak i późniejszych ze zdziwieniem stwierdziłem, że na żadnej nie ma zaznaczonej wsi czy osiedla o nazwie Leedeborn (czyli terenów na których ma leżeć dzisiejszy Grabiszynek). Słowo to pojawia się jedynie na planie miasta z 1934 roku jako nazwa ulicy Leedeborn Trift (według słownika języka niemieckiego trift to pastwisko).

Po przejęciu Wrocławia przez polskie władze, ani Grabiszyn, ani Grabiszynek nie były samodzielnymi jednostkami na mapie administracyjnej Wrocławia. W mieście przez krótki czas obowiązywał podział administracyjny na dwanaście obwodów, a w niedługim czasie zredukowaną tę liczbę do ośmiu obwodów. Reforma podziału administracyjnego miasta nastąpiła na początku lat pięćdziesiątych, kiedy to tereny dzisiejszego Osiedla Grabiszyn-Grabiszynek weszły w skład Dzielnicy Fabryczna (jednej z pięciu dużych dzielnic Wrocławia).

W tym czasie obie nazwy zaczęły pojawiać się na planach miasta. Nazwa Grabiszyn dotyczyła północnej części, zaś Grabiszynek południowej. Na żadnym z planów jednak nie ma zaznaczonej wyraźnej granicy pomiędzy tymi terenami, a i położenie podpisów na różnych planach pozwala dość dowolnie interpretować obszar, którego dotyczy podpis.

W 1991 roku dokonano kolejnej reformy po której dzielnice zostały zastąpione przez osiedla. Uchwała Rady Miejskiej nr XX/110/91 wprowadziła nowy podział, informując o powstaniu Osiedla Grabiszyn-Grabiszynek. Mapa załączona do uchwały nie wyszczególnia które tereny znajdują się na Grabiszynie, a które na Grabiszynku. Uchwała numer XXX/1017/09, która znowelizowała podział administracyjny poprzez przypisanie konkretnych ulic do osiedli również nie precyzuje, które ulice przynależą do Grabiszyna, a które do Grabiszynka. Podobnie jak w uchwale z 1991 roku formalnie funkcjonuje tylko jedno Osiedle Grabiszyn-Grabiszynek.

Pierwszym i jak na razie jedynym znalezionym dokumentem z którego można odczytać linię przebiegu granicy są mapy opracowane przez Biuro Promocji Miasta w 2006 roku. Wynika z nich, że granica pomiędzy Grabiszynem i Grabiszynkiem przebiega przez Park Grabiszyński, a nie jak uważa spora część mieszkańców przez oś alei gen. Józefa Hallera. Mapki te są używane przez ZDiUM jako element Systemu Informacji Miejskiej.

O „zwyczajowym” podziale przez Hallera też ciężko powiedzieć, że jest popularny. Na północ od Hallera można spotkać osoby przekonane, że ich dom znajduje się na Grabiszynku. Początkowo wydawało mi się, że przynależność do Grabiszynka jest wybierana ze względu na przyjemniejszą dla ucha, zdrobniałą formę. Powodem całego zamieszania może jednak być nie do końca jasny przebieg granicy pomiędzy „bliźniaczymi osiedlami”. Fakt może być taki, że ludzie mieszkający w niższych budynkach (domki jednorodzinne, kamienice) identyfikują się z Grabiszynkiem, zaś mieszkańcy wielopiętrowych bloków z Grabiszynem. Choć i tutaj nie można mieć stuprocentowej pewności, bo nie raz znajomi z Inżynierskiej czy nawet Grabiszyńskiej mięli wątpliwości na jakim osiedlu mieszkają.

Poniżej kilka źródeł z których korzystałem:

Ryciny z ksiązki Breslau-Gräbschen in geschichtlicher und vorgeschichtlicher Zeit: Heimatkunde einer Vorstadt autorstwa Karla Schultza wydanej w 1937 roku (dostępna w Dolnośląskiej Bibliotece Cyfrowej pod adresem: www.dbc.wroc.pl) przestawiają granice historycznego Gräbschen:

Szczegółowo ten teren można obejrzeć na planie miasta Breslau z lat 1934/35 wydanym przez Shell Deutschland Holding GmbH, na którym widać, że w miejscu dziś nazywanym Grabiszynkiem nie było żadnych zabudowań. Jedyne zabudowania widoczne są przy drodze podpisanej jako Leedeborn Trift (dzisiejsza Odkrywców).

Plan można znaleźć w zbiorach Michaela Ritza, na stronie: www.landkartenarchiv.de

Poniższa mapa opracowana przez wikipedystę Siliesiac na podstawie "Plan der Hauptstadt Breslau" z roku 1932 oraz Encyklopedii Wrocławia (żródło: Wikimedia Commons) prezentuje Rozwój Terytorialny Wrocławia . Co ciekawe grafika z 2010 roku jest aktualizacją mapy z roku 2008 na której widnieje obszar jedynie o nazwie Grabiszyn-Grabiszynek:

Nazwa osiedla Grabiszynek pojawia się na Planie Miasta autorstwa Kasprowicza z 1948 roku. Granica pomiędzy Grabiszynem i Grabiszynkiem nie jest tu jasno sprecyzowana. Warto zaznaczyć, że w latach 1946-1952 oficjalnym był podział Wrocławia na osiem obwodów. Wspomniane tereny wchodziły w skład obwodu nr IV.

Plan dostępny jest na stronie: wroclaw.fotopolska.eu

Na Planie Wrocławia z roku 1966, wydanym przez Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych podpis Grabiszyn został przesunięty na południe. Z takiego podpisu można by wnioskować, że do osiedla przynależne były tereny po obu stronach Ślęzy (faktycznie na południe od Ślęzy znajduje się Oporów). Warto też zauważyć, że podpis Grabiszyn figuruje w takim miejscu planu, że do tego osiedla można by zaliczyć nawet okolice stadionu z ul. Oporowskiej. Tutaj koniecznie należy zaznaczyć, że w latach 1952-1990 formalnie obowiązywał podział na pięć dzielnic (Stare Miasto, Śródmieście, Krzyki, Fabryczna i Psie Pole).

Plan dostępny jest na stronie: wroclaw.fotopolska.eu

W 1991 roku Rada Miejska uchwaliła nowy Podział administracyjny Wrocławia. Z załącznika do uchwały XX/110/91 wynika, że po reformie funkcjonuje jedno osiedle o nazwie Grabiszyn-Grabiszynek, zaznaczone numerem 27:

Jedynym jak dotąd dokumentem z którego klarownie można odczytać granicę pomiędzy Grabiszynem i Grabiszynkiem są mapki opracowane przez Biuro Promocji Miasta w 2006 roku. Dla ZDiUM jest to wykładnia do tworzenia elementów Systemu Identyfikacji Miejskiej (np. tabliczek z nazwami ulic i osiedli). Zapis ten jest jednak sprzeczny z przebiegiem granic zwyczajowo przyjętym przez sporą część mieszkańców:

Nawet nie spodziewałem się, że sprawa wygląda tak ciekawie. Wobec tych wszystkich faktów faktycznie warto się zastanowić czy uproszczenie nazwy do jednego członu będzie nie tylko ułatwieniem, ale i zbliżeniem się do prawdy historycznej. Skoro kiedyś istniało tylko Gräbschen to czemu teraz nie może istnieć po prostu Grabiszyn albo Grabiszynek, bez myślnika po środku?

Zastrzegam, że  mogłem nie dotrzeć do jakiś ważnych materiałów, dlatego wszystkich, którzy "badali" lub "badają" ten temat zapraszam do dyskusji i podzielenia się swoimi odkryciami w komentarzach pod wpisem.